De filosofie van transhumanisme steekt steeds meer de kop op de laatste jaren. Recentelijk berucht gemaakt door de historicus en schrijver Yuval Noah Harari en zijn sponsoren aan het World Economic Forum (WEF), met roerganger Klaus Schwab voorop. Deze mensen staan een samensmelting van mens en techniek voor om de mens klaar te maken voor zijn volgende evolutionaire stap. Volgens hen kan die zonder de hulp van technologie niet mogelijk zijn. Zij noemen de toenemende technologische ontwikkeling met zaken als robotica en A.I. voorop als belangrijkste dreigingen/reden waarom mens en machine samen zouden moeten gaan
Het transhumanisme is een term die in 1957 door de evolutionair bioloog Julian Huxley werd bedacht in zijn gelijknamige essay “Transhumanism”. Hij was een fervent aanhanger van de evolutietheorie van Darwin en de interpretatie van zijn “survival of the fittest” – een concept dat na Darwin steeds meer werd geïnterpreteerd als dat de sterkste (lees: meest gewelddadige of moordzuchtige) soort de beste kans had om zich voort te planten. Huxley noemde zich een wetenschappelijk humanist, maar hing ook het gedachtengoed van de eugenetica aan: een rassenleer die streeft naar het genetisch verbeteren van de menselijke bevolking. Maar ook het verwijderen van ongewenste genetische eigenschappen of populaties onder de bevolking was onderdeel van deze onfrisse filosofie. De nazi’s waren de meest fanatieke aanhangers van deze stroming, maar ook in de Verenigde Staten was er een zeer actieve groep die dit gedachtengoed aanhing. Zelfs lang na de val van het nazirijk bleven de eugenetici actief.
Julian Huxely was ook de broer van fictieschrijver Aldous Huxley, die bekendheid kreeg met zijn dystopische roman Brave New World. Hierin beschrijft hij een utopie waar de mens met genetische manipulatie in vitro massaal wordt geproduceerd, waarbij er een duidelijk onderscheid gemaakt wordt tussen bepaalde sociale klassen in een soort kastesysteem. Individualiteit is uitgebannen en geestelijke problemen worden onderdrukt door een “vergeetdrug” die heet. De mens en zijn gehele essentie als ook sociale fundamenten als het gezinsleven, liefde, kunst en godsdienst bestaan niet meer. De maatschappij is verworden tot een technocratische totalitaire wereldheerschappij waarbij alles onderschikt is gemaakt aan het collectief om zo oorlog en armoede uit te bannen. Een typisch voorbeeld waarbij het medicijn erger lijkt dan de kwaal.
Transhumanisme nu: wortel & stok
Tegenwoordig omkleedt transhumanisme haar ideeën met een wat handiger marketingjasje dan eugenetica of een totalitair systeem. Er worden grofweg twee invalhoeken gekozen om transhumanisme als de volgende stap van de menselijke evolutie te ‘slijten’
1. De existentiële bedreiging die de technologische ontwikkelingen op het gebied van robotica en A.I. op termijn gaan vormen voor de mens
2. De ongekende voordelen die de mens mentaal en fysiek kan verkrijgen door samen te smelten met technologie
Het is duidelijk een wortel-en-stok aanpak: als mensen zich niet laten verleiden om in toenemende mate technologie op of in hun lichaam aan te laten brengen om zichzelf te ‘verbeteren’ dan dreigt men met het feit dat technologie op een gegeven moment de inferieure fysieke en cognitieve eigenschappen van de biologische mens overbodig zal maken. Dat verraadt dat de ouderwetse eugenetici zich hebben bekeerd tot deze nieuwe stroming, want ook hier ademt het duidelijk de weerzin uit van de inferieure hardware die de mens met zich meedraagt ten opzichte van de verbetering door middel van superieure levenloze technologie.
Om die inferioriteit bij mensen in te prenten zijn de transhumanisten een campagne gestart aan de hand van de eerdergenoemde Harari. In zijn boek “Sapiens”beschrijft hij de (onbeholpen) evolutionaire ontwikkeling van de mens over duizenden jaren trail & error, die uiteindelijk heeft geleid tot een technologische vooruitgang waarbij wij zelf scheppend wezens zijn geworden die nu op hun beurt het “leven” kunnen geven aan een nieuwe incarnatie van de mens. In dit geval niet een letterlijke incarnatie (in carne= in het vlees) van vlees en bloed, maar een van kunstmatige intelligentie en anorganisch leven. In zijn toespraken laat Harari het niet na om de inferioriteit van de menselijke hardware te benadrukken en hij spreekt dan ook over biologische machines en “hack-able animals”. Zijn these over de mens als schepper van nieuw leven staat in schril contrast met zijn eigen gebrek aan een geloof dat de mens zelf ooit door een schepper of hogere intelligentie geschapen is. Volgens hem is de mens een toevallig kosmisch ongeluk dat nu de kans heeft zichzelf te verbeteren in een volgende fase.
Yuval Noah Harari bespreekt de natte droom van totalitaire regimes: het \”hacken\” van de mens
De andere zijde van de transhumanistische propaganda zit hem in de vele voordelen die zij de mens voorhouden. Om te kunnen navigeren in een tijd die steeds complexer lijkt te worden met steeds meer (cognitieve) indrukken van buitenaf, lijkt samensmelting met technologie een oplossing die het voor de mens makkelijk moet maken. Waar smartphones al een deel van ons geheugen en parate kennis hebben overgenomen, zou een ‘hardwarematige’ versmelting met een computer of de cloud de oplossing bieden voor onze cognitieve achterstand of overload die we ervaren. Hierbij moet aangemerkt worden dat technologie op zichzelf niet slecht is en zeker een hulpmiddel is voor de mens, maar het moet de mens niet gaan vervangen. Ook kan een verregaande integratie met technologie de natuurlijke ontwikkeling van de mens en zijn potentieel frustreren.
Ondernemer, uitvinder en real-life Tony Stark uithangbord Elon Musk werkt al jaren aan een project dat dit mogelijk moet maken. Met zijn Neuralink brengt hij direct een fysieke connectie tussen een computer en de hersenen aan, zodat de menselijke zintuigen omzeild worden en de samensmelting à la The Matrix geen sciencefiction meer lijkt. Uiteraard verkoopt de olijke miljardair deze propositie op een handige manier, zodat blinden kunnen zien, doven horen en lammen kunnen lopen. Over de potentiële gevaren en risico’s wordt niet gerept, noch of we hier als soort op zitten te wachten. De ethische discussie wordt amper gevoerd door de technocratische transhumanisten.
Elon Musk’s Neuralink koppelt het menselijk brein direct aan een computer en het internet
Reis naar de kosmos: een transhumanistisch ideaal
Ook Elon’s ambitie om de ruimte te koloniseren is een typisch transhumanistisch ideaal. De achtergrond hier is dat men vanuit een puur materialistische en externalistische dwang voor eeuwig in het materiële rijk wil blijven bestaan, ook in het geval als de aarde onbewoonbaar dreigt te worden. De kolonisatie van de ruimte en voor de mens onherbergzame planeten is een onderneming die alleen mogelijk is wanneer mens en machine samengaan. Het is een perspectief dat niet alleen het spirituele en geestelijke aspect van de mens ontkent, maar ook waar de mens oorspronkelijk vandaan komt – vanuit het immateriële. Transhumanisten (er)kennen alleen het materiële.
De technologische innovaties gaan verder dan het koppelen van het fysieke brein aan een computerbrein. Ook menselijke ledematen en organen wordt met behulp van <em>gentech</em> en 3D-printers geprint, en (anorganische) protheses worden steeds geavanceerder tot het punt dat ze sneller en sterker blijken te zijn dan menselijke ledematen. Het adagium is hier: het brein is een computer en het lichaam een machine. In dit wereldbeeld is er geen enkele ruimte voor het non-fysieke aspect van de mens en zijn spirituele connectie met het universum; de mens is niet meer dan een simpele optelsom van zijn zichtbare en meetbare delen.
Spiritualiteit versus transhumanisme
Hoewel de moderne wetenschap nog steeds – en steeds meer – lijkt te worstelen met het ongrijpbare concept van menselijk bewustzijn, lijken de transhumanisten hier compleet aan voorbij te gaan. Echter, kwantummechanica heeft aangetoond dat een aspect van het menselijk bewustzijn, namelijk zijn perceptie van de buitenwereld, meetbare effecten heeft op de wereld om ons heen. Dit zogenaamde observatiefenomeen is een kleine 100 jaar geleden onomstotelijk vastgesteld in het double slit experiment, waarbij individuele fotonen op een scherm door twee smalle spleten werden gevuurd. Afhankelijk of dit experiment werd waargenomen door een mens, zag men dat de fotonen zich respectievelijk gedroegen als een golf en dan weer als een los deeltje. De invloed op deze zogenaamde “superpositie” werd aantoonbaar veroorzaakt door de observatie van een mens en dus beïnvloed door zijn bewustzijn. Het menselijk bewustzijn heeft dus een meetbaar effect op hoe onze realiteit, zowel energie als materie, zich vormt. Andere wetenschappers zien in dit experiment het ultieme bewijs dat we in een simulatie leven
Het \”double slit experiment\” toont superpositie en het observatiefenomeen aan
Hoewel kwantummechanica een relatief nieuwe stroming in de wetenschap is, is het eigenlijk een herverpakking van oude wijsheid die wetenschappers al bezaten voor de Verlichting; het is de herontdekking van het holistisch principe dat onze tastbare, materiële wereld een fysieke uiting is van de ontastbare immateriële wereld die alles vormt en van energie voorziet. Die twee werelden zijn dan ook niet los van elkaar te zien. In de tijd van Descartes en zijn scheiding van lichaam en geest, kwam daar een belangrijke kentering in. Sindsdien hebben filosofen en wetenschappers zich specifiek gericht op één van de twee aspecten als ware het losse entiteiten die geen directe samenhang met elkaar hadden. Het materiële werd gekoppeld aan de fysieke mens, waar ook het idee ontstond van de menselijke machine en het reductionistische karakter van onze wereld. De immateriële wereld en het geestelijk welzijn werden toegewezen als het domein van de kerk en daarmee was de kous voor de komende eeuwen af.
Religie van het Materiële
Deze bewuste keuzes die leiden tot een materialistisch wereldbeeld komen niet voort uit logica of een uitvoerige bestudering van de feiten, maar zijn uiteindelijk een geloof. De Religie van het Materiële, een typische valkuil waar veel religies en wijsheidsscholen voor waarschuwen. Een geloof dat alles in het universum te verklaren is aan de hand van materie, hoe klein en (on)meetbaar ook. Die gedachte is ook logisch, want het immateriële kan simpelweg niet doorgrond worden met het materiële brein alleen; men blijft dan steken in platte simplificaties die weer terug geredeneerd moeten worden naar een fysieke context om ze te kunnen duiden. Alsof je de essentie van muziek probeert te doorgronden zonder het concept van geluid te kunnen ervaren
Je ziet die beperking ook terug in transhumanisten als ze moeizaam de geestelijke en spirituele kant van de mens proberen te omzeilen. De spirituele en immateriële kant zijn vanaf het begin van ons ontstaan een onderdeel geweest van de mens – het maakt ons tot wie we zijn. De transhumanisten ontkennen deze kant en als dat niet lukt marginaliseren of perverteren ze hem zelfs. Het geeft blijk van een niet-holistisch wereldbeeld dat duidelijk een bepaalde kant op wordt geredeneerd met het hoofd. Het houdt hen en de mensen die zich erdoor laten verleiden af van hun volle potentieel en de échte volgende stap van de menselijke evolutie: transcendentie, maar dan zonder totale afhankelijkheid van technologie.